Jaki płyn do płukania jamy ustnej stosować przy zapaleniu dziąseł lub przyzębia?

Najważniejszą i niezastąpioną czynnością codziennej higieny jamy ustnej jest mechaniczne oczyszczanie powierzchni zębów - a więc codzienne szczotkowanie i nitkowanie zębów. Badania wykazują jednak, że samo szczotkowanie nie jest wystarczające i nie usuwa całości biofilmu bakteryjnego, który wchodzi w skład płytki bakteryjnej pokrywającej nasze zęby.

Dlatego też stosowanie płynów do płukania jamy ustnej zawierających składniki o właściwościach przeciwbakteryjnych jest niezwykle istotne i stanowi uzupełnienie codziennej higieny. Na rynku dostępnych jest wiele płukanek z różnymi składnikami, stąd rodzące się pytania jak działają płukanki? Czy warto je stosować? Jaką płukankę wybrać, jeżeli zmagam się z zapaleniem dziąseł lub przyzębia? Z pewnością wybór odpowiedniej płukanki nie zawsze jest łatwy, jednak ten artykuł może w tym pomóc.

Czym jest płyn do płukania jamy ustnej?

Płyny do jamy ustnej to dodatkowe preparaty do utrzymania odpowiedniej higieny jamy ustnej. Płytka bakteryjna, odkładająca się na powierzchni zębów, powinna być usuwana codziennie przy użyciu szczoteczki i pasty do zębów. Jej nieprawidłowe i niedokładne oczyszczanie może doprowadzić do zapalenia dziąseł i chorób przyzębia (potocznie nazywanych „paradontozą”).

Stosowanie płukanek pomaga dotrzeć do miejsc trudno dostępnych przy użyciu samej szczoteczki do zębów. Warto pamiętać, że zwalczanie płytki bakteryjnej odgrywa najistotniejszą rolę zarówno w trakcie leczenia chorób dziąseł i przyzębia, jak i w zapobieganiu oraz utrzymaniu zdrowia.

Płukanki do jamy ustnej do codziennego stosowania są wskazane szczególnie dla pacjentów z wysokim ryzykiem próchnicy, użytkujących aparaty ortodontyczne czy uzupełnienia protetyczne (np. zdejmowane protezy), w podeszłym wieku, borykających się z halitozą (nieprzyjemnym zapachem z ust), kserostomią (suchością jamy ustnej), a także dla pacjentów po radio- i chemioterapii.

Jakie płyny do płukania jamy ustnej można znaleźć na rynku?

W zależności od potrzeb na rynku dostępne są różne preparaty:

• płukanki stosowane w przypadku zdrowych dziąseł i przyzębia (zapobiegawczo),
  
• płukanki stosowane w profilaktyce próchnicy (zapobiegawczo),
  
• płukanki stosowane w przypadku nadwrażliwości (łagodząco),
  
• płukanki stosowane w przypadku chorób dziąseł i przyzębia,
  
• płukanki dla dzieci (głównie zapobiegawczo),
  
• płukanki dla pacjentów z kserostomią,
  
• płukanki dla pacjentów z halitozą.
  

Płukanki profilaktyczne są przeznaczone do codziennego stosowania jako element uzupełniający higienę jamy ustnej. Pomagają one w walce z chorobotwórczymi bakteriami, a także przyczyną stanu zapalnego oraz krwawienia dziąseł dzięki obecności w składzie przeciwbakteryjnych składników - cynku i aminy. Ich działanie jest szybkie i zapewniają wysoki antybakteryjny efekt dokładnie w tym miejscu, gdzie są najbardziej potrzebne - na linii dziąseł.

Głównym składnikiem płynów do płukania jamy ustnej działających zapobiegawczo pod kątem próchnicy zębów są związki fluoru. Fluor odgrywa bardzo ważną rolę w profilaktyce próchnicy i jego działanie możemy wytłumaczyć w 3 mechanizmach.

Po pierwsze - fluor działa przeciwbakteryjnie (hamuje metabolizm bakterii, przez co zmniejszona zostaje produkcja kwasów bakteryjnych wywołujących próchnicę zębów). Dzięki temu przyczynia się również do zmniejszenia ilości bakterii próchnicotwórczych w jamie ustnej i do zmniejszenia odkładania płytki bakteryjnej na powierzchni zębów. Po drugie - hamuje tzw. demineralizację, a więc utratę minerałów z tkanek zębów. I wreszcie - obecność jonów fluorkowych prowadzi do wzrostu wchłaniania jonów i odkładania minerałów w tkankach zębów, dzięki czemu są one wzmocnione i bardziej odporne na procesy próchnicowe.

Niektóre płukanki mogą także zawierać do 30% alkoholu. Nie są one jednak odpowiednie dla każdego pacjenta. Płukanki na bazie alkoholu powodują wysuszanie jamy ustnej, a więc nie zaleca się ich do długotrwałego codziennego stosowania.

Jak działają płukanki do jamy ustnej?

Choroby dziąseł i przyzębia to dwie najczęściej występujące choroby jamy ustnej na świecie. Co więcej, najnowsze doniesienia pokazują, że zapalenie przyzębia jest szóstą najczęstszą chorobą na świecie! Główną przyczyną występowania zapalenia dziąseł i zapalenia przyzębia jest biofilm bakteryjny wchodzący w skład płytki i kamienia.

Polskie Towarzystwo Periodontologiczne stwierdziło, że podstawą profilaktyki i leczenia chorób dziąseł i przyzębia oraz próchnicy zębów jest skuteczne oczyszczanie uzębienia. Jednak nawet po bardzo dobrym mechanicznym usunięciu biofilmu bakteryjnego przy pomocy szczoteczki do zębów, część bakterii pozostaje w miejscach trudno dostępnych. Dlatego też niezwykle ważne jest stosowanie m.in. płukanek do jamy ustnej zawierających w składzie składniki o działaniu  przeciwbakteryjnym.

Nieusuwana z powierzchni zębów płytka bakteryjna jest przyczyną rozwijającego się w obrębie dziąseł stanu zapalnego. Zapalenie dziąseł (gingivitis) jest stanem odwracalnym, objawiającym się najczęściej jako krwawienie podczas szczotkowania zębów i podczas badania stomatologicznego (delikatnego zgłębnikowania sondą periodontologiczną). Często widoczne jest zaczerwienienie dziąseł i obrzęk brodawek dziąsłowych. Pacjenci z zapaleniem dziąseł nierzadko zgłaszają utrzymujący się dyskomfort, a nawet ból przy dotyku (np. podczas szczotkowania), a także nieprzyjemny, metaliczny posmak w ustach pojawiający się podczas krwawienia dziąseł.

Większość chorób dziąseł i przyzębia jest ściśle związanych z obecnością złogów nazębnych, a ich ilość przekłada się na postęp kliniczny choroby. Dlatego tak ważne jest zachowanie odpowiedniej higieny i stosowanie płynów do płukania ust, aby wyeliminować przyczynę choroby oraz zmniejszyć nieprzyjemne objawy stanu zapalnego.

Płyny do płukania ust z chlorheksydyną - czym jest chlorheksydyna?

Chlorheksydyna jest jednym z najczęściej stosowanych środków do redukcji bakteryjnej płytki nazębnej, stanowiąc „złoty standard” w jej kontroli chemicznej. Wykazuje szerokie spektrum działania przeciwko bakteriom. Zależnie od stosowanego stężenia ma działanie bakteriostatyczne (hamuje wzrost bakterii) lub bakteriobójcze (zabija bakterie poprzez przerwanie ich błony komórkowej i zniszczenie ich komórek).

Płyny do płukania ust z chlorheksydyną stosuje się nie tylko w leczeniu gingivitis i periodontitis, lecz także jako preparaty redukujące przyrost płytki nazębnej u pacjentów z grupy podwyższonego ryzyka chorób dziąseł i przyzębia, do których należą m.in.:

• młodzież od ok. 12. roku życia (okres dojrzewania i dużych zmian hormonalnych)
  
• kobiety ciężarne (zwłaszcza te, u których jeszcze przed ciążą rozpoznano zmiany zapalne w przyzębiu)
  
• pacjenci z problemami hormonalnymi, przede wszystkim z cukrzycą typu 1 i 2 (niekontrolowaną lub marginalnie kontrolowaną)
  
• pacjenci z chorobami układu sercowo-naczyniowego
  
• pacjenci palący.
  

Chlorheksydyna niszczy także grzyby oraz niektóre szczepy wirusów. Wiążąc się z tkankami zębów oraz błoną śluzową jamy ustnej, zmienia ich pole magnetyczne i uniemożliwia przyczepianie się bakterii do ich powierzchni. W ten sposób wykazuje wielogodzinne działanie przeciwbakteryjne. Jako że działa na większość drobnoustrojów, nie powoduje ryzyka infekcji oportunistycznej i nie dochodzi do powstania oporności bakteryjnej na jej działanie. 

Należy pamiętać o tym, że w przypadku płukanek z chlorheksydyną (np. meridol chlorheksydyna 0,2%) zaleca się płukanie jamy ustnej zazwyczaj przez okres 2 tygodni i nie częściej niż co 6 miesięcy. Są to więc preparaty do krótkoterminowego stosowania, również u osób z grupy podwyższonego ryzyka chorób.

Jakie działanie ma chlorheksydyna?

• Posiada właściwości antybakteryjne, antywirusowe i antygrzybicze,
  
• wspomaga ograniczenie liczby bakterii odpowiedzialnych za rozwój chorób dziąseł, przyzębia oraz choroby próchnicowej,
  
• hamuje zdolność bakterii do przyczepiania się do powierzchni zębów, dzięki czemu zapobiega wzrostowi i rozwojowi biofilmu bakteryjnego,
  
• jako cząsteczka o ładunku dodatnim („+”) jest przyciągana do ujemnie naładowanych („-”) białek na powierzchni zębów i błony śluzowej, dzięki czemu uwalniana jest przez dłuższy czas i wykazuje przedłużone działanie (utrzymujące się średnio do 6-8 godzin, a przy płukaniu jamy ustnej przed snem nawet do 12 godzin),
  
• zmniejsza objawy stanu zapalnego dziąseł.
  

Dzięki tak licznym właściwościom chlorheksydyna jest składnikiem płukanek do ust wspomagających leczenie chorób przyzębia i dziąseł.

Lepiej zapobiegać niż leczyć - czyli co robić w przypadku zapalenia dziąseł lub przyzębia?

Liczne badania potwierdziły, że efektywne usuwanie bakteryjnej płytki nazębnej jest podstawowym elementem zdrowia zębów, dziąseł i przyzębia. Codzienne mechaniczne oczyszczanie powierzchni zębów jest więc niezwykle istotne. Technika szczotkowania, a także preparaty do higieny jamy ustnej, w tym płyny do płukania, powinny być odpowiednio i indywidualnie dobrane dla każdego pacjenta.

Należy pamiętać, że płukanki nie mogą zastąpić szczotkowania i oczyszczania przestrzeni międzyzębowych - stanowią one dodatek do codziennej higieny jamy ustnej i pomagają w zapobieganiu oraz w walce z chorobą dziąseł i przyzębia. Dlatego jeżeli zmagasz się z takimi problemami, nie wahaj się skonsultować się ze swoim stomatologiem, który pomoże dobrać najlepszy płyn do płukania jamy ustnej.

Bibliografia:

• Renata Górska, Tomasz Konopka, Periodontologia współczesna, Med Tour Press International, 2013
• Katarzyna Latusek, Adrianna Słotwińska, Ewa Żytecka, Płukanki do jamy ustnej - przegląd preparatów dostępnych na rynku, Asysta Dentystyczna, 1/2023
• Zbigniew Jańczuk, Urszula Kaczmarek, Mariusz Lipski, Stomatologia zachowawcza z endodoncją. Zarys kliniczny, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018
• Iain L.C. Chapple et al., Periodontal health and gingival diseases and conditions on an intact and a reduced periodontium: Consensus report of workgroup 1 of the 2017 World Workshop on the Classification of Periodontal and Peri-Implant Diseases and Conditions, Journal of Periodontology and Journal of Clinical Periodontology, 2018
• Dorota Olczak-Kowalczyk, Joanna Szczepańską, Urszula Kaczmarek, Współczesna stomatologia wieku rozwojowego, Med Tour Press International, 2017
• Maria Barańska-Gachowska, Endodoncja wieku rozwojowego i dojrzałego. Tom II, Wydawnictwo Czelej, 2021
• Bolesława Arabska-Przedpełska, Halina Pawlicka, Współczesna endodoncja w praktyce, Bestom DENTOnet.pl, 2012