Nadżerki w jamie ustnej - przyczyny i leczenie

Zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej to częsty problem. Wywołują ból i utrudniają codzienne funkcjonowanie. Pojawiają się zarówno u dorosłych, jak i u dzieci.

Jedną z takich bolesnych zmian w jamie ustnej są nadżerki. Powstają w wyniku urazu, choroby ogólnoustrojowej lub zakażenia. Wiążą się z wystąpieniem silnych dolegliwości bólowych i skutecznie utrudniają codzienne funkcjonowanie, np. spożywanie pokarmów. W większości przypadków nadżerki są całkowicie niegroźne i goją się samoistnie po kilku dniach. Aby jednak skutecznie się ich pozbyć, należy skutecznie zidentyfikować problem i poddać się odpowiedniemu leczeniu. Stąd rodzące się pytania - jaka jest przyczyna powstawania nadżerek w jamie ustnej i jak szybko się ich pozbyć?

Nadżerka w jamie ustnej: co to jest?

Mnogość zmian i chorób obserwowanych w obrębie jamy ustnej sprawia, że czasem trudno jest samemu rozpoznać problem z jakim się zmagamy. Jednymi z najczęściej spotykanych zmian są: nadżerka, owrzodzenie i afta. 

Powierzchowny ubytek nabłonka, niekrwawiący i niepozostawiający blizny to nadżerka. Pokrywa się najczęściej włóknikowym nalotem. Są to zmiany wilgotne, lekko zagłębione. Często są następstwem urazu lub pęknięcia pęcherzyka.

Jak odróżnić nadżerkę w jamie ustnej od owrzodzenia i afty?

Owrzodzenie to głębszy ubytek tkanki jamy ustnej, goi się z pozostawieniem blizny. Owrzodzenie może być gładkie i lśniące lub pokryte wydzieliną czy ziarniną. 

Terminy „nadżerka” i „owrzodzenie” są często stosowane wymiennie, jednak znacząca różnica polega na głębokości tych zmian i czasie gojenia.

Afty powstają na błonie śluzowej pokrytej nabłonkiem nierogowaciejącym, czyli na policzkach, krawędzi języka, wargach i dnie jamy ustnej. Są to ograniczone, owalne nadżerki lub owrzodzenia barwy kremowo białej, otoczone czerwonym rąbkiem zapalnym. Zaczerwienienie wskazuje na zwiększony przepływ krwi spowodowany przez stan zapalny.

Nadżerki w jamie ustnej: dlaczego powstają?

Najczęstsze przyczyny powstawania nadżerek w jamie ustnej to czynniki urazowe (inaczej mechaniczne). Bywają jednak też powodowane przez nieodpowiednią higienę, dietę czy tryb życia. 

Do głównych przyczyn urazów mechanicznych należą:

• przygryzienie błony śluzowej policzka,
• aparaty ortodontyczne i uzupełnienia protetyczne np. protezy,
• ukruszone, starte zęby z ostrymi brzegami,
• skaleczenia lub oparzenia podczas spożywania pokarmów, np. twarde, gorące, kwaśne produkty.

Uszkodzenia błony śluzowej spowodowane ostrym fragmentem zęba, źle dopasowaną protezą lub aparatem ortodontycznym mogą prowadzić do powstawania nadżerek. Kluczowym działaniem prowadzącym do wyleczenia tych zmian jest eliminacja czynnika urazowego. 

Nieumiejętnie wykonywana higiena jamy ustnej również może podrażniać i uszkadzać błonę śluzową. Dlatego warto skonsultować z higienistką stomatologiczną technikę szczotkowania i używania dodatkowych elementów takich jak, nitka dentystyczna, szczoteczki międzyzębowe czy skrobaczka do języka.

Osoba zmagająca się z takimi zmianami w jamie ustnej powinna starannie prześledzić swoją dietę. Niektóre pokarmy mogą działać drażniąco lub wywoływać reakcję alergiczną. Tryb życia ma również bardzo duże znaczenie. Palenie wyrobów tytoniowych i często spożycie alkoholu predysponują do występowania nadżerek lub owrzodzeń. 

Nadżerka w jamie ustnej - oznaka choroby

Zdarza się, że nadżerki w ustach są objawem zaburzeń i chorób ogólnoustrojowych, a ich przyczyna powstania leży gdzie indziej.

Owrzodzenia pochodzenia ogólnoustrojowego mogą towarzyszyć chorobom krwi, np. białaczce. Choroby przewodu pokarmowego, np. celiakia czy choroba Leśniowskiego-Crohna również często manifestują się powstawaniem nadżerek w jamie ustnej. Przyczyną bywają też niektóre leki chemioterapeutyczne stosowane w leczeniu nowotworów i radioterapia. Suchość w jamie ustnej dodatkowo może zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia nadżerek. Jest to spowodowane brakiem śliny pełniącej funkcję ochronną.

Wspólną cechą chorób wirusowych jest pojawienie się pęcherzyków w jamie ustnej. Po pewnym czasie przekształcają się one w bolesne nadżerki. Wirus opryszczki, który powoduje opryszczkowe zapalenie jamy ustnej lub opryszczkę nawracającą należy do najbardziej znanych przyczyn wystąpienia zmian nadżerkowych. Ospa wietrzna, półpasiec, herpangina czy choroba dłoni, stóp i jamy ustnej to również jednostki chorobowe o etiologii wirusowej, którym towarzyszą nadżerki w jamie ustnej. Ponadto infekcje bakteryjne, takie jak kiła czy gruźlica także mogą być przyczyną powstania owrzodzeń.

Leczenie nadżerek i owrzodzeń jamy ustnej

W większości przypadków nadżerki i afty w jamie ustnej goją się w ciągu kilku dni, maksymalny czas to dwa tygodnie. W początkowej fazie najlepiej wyeliminować czynnik urazowy, a w czasie regeneracji należy unikać jedzenia pikantnych, słonych i kwaśnych potraw. Korzystnie na leczenie nadżerki działa eliminacja chrupiących przekąsek i gorących napojów. Bardzo ważne jest także utrzymanie optymalnej higieny, aby uniknąć wtórnego zainfekowania zmian.

Podstawą zapobiegania nadżerkom jest szczotkowanie zębów dwa razy dziennie miękką szczoteczką i nitkowanie przestrzeni między zębami. W przypadku wystąpienia nadżerek najlepiej sprawdzają się preparaty działające miejscowo łagodząco i osłaniająco. Higienę jamy ustnej może wspomóc stosowanie płukanek niezawierających alkoholu.

Jeśli nadżerka lub owrzodzenie nie goi się w ciągu dwóch tygodni mimo wyeliminowania czynnika urazowego, należy bezzwłocznie udać się do lekarza dentysty. Taką zmianę należy dokładnie zbadać, pobrać wycinek i upewnić się, że nie jest zmianą nowotworową. 

Bibliografia:

• Renata Górska, Diagnostyka i leczenie chorób błony śluzowej jamy ustnej, Med Tour Press, 2011

• Scully C, Shotts R. ABC of oral health. Mouth ulcers and other causes of orofacial soreness and pain. BMJ. 2000 Jul 15;321(7254):162-5. doi: 10.1136/bmj.321.7254.162. PMID: 10894697; PMCID: PMC1118165