Zmiany na języku - o czym świadczą, jakie są ich przyczyny i jak się ich pozbyć?

Język to narząd, który pełni liczne role - uczestniczy w procesie mówienia, żucia, połykania i odczuwania smaku. U zdrowych osób język jest jasnoróżowy, wilgotny i posiada gładki obrys. Na jego powierzchni zazwyczaj widoczne są brodawki językowe, w których znajdują się kubki smakowe. Pojawiające się jednak inne zmiany na jego powierzchni powinny już skłonić nas do konsultacji z lekarzem dentystą. Jakie zmiany na języku są groźne i świadczą o problemach ze zdrowiem? Czy za każdym razem inny wygląd języka powinien być powodem do niepokoju?

Nadżerki i afty na języku

Nadżerka to powierzchowny ubytek nabłonka, niekrwawiący i niepozostawiający blizny. Pokrywa się najczęściej włóknikowym nalotem. Często jest następstwem urazu lub pęknięcia pęcherzyka. Przyczynami powstawania nadżerek oprócz czynników urazowych jest higiena, dieta, tryb życia lub choroby ogólnoustrojowe. Do głównych przyczyn urazów mechanicznych należą: 

• nieprawidłowe szczotkowanie zębów, 
• przygryzienie błony śluzowej policzka, 
• źle dopasowane aparaty ortodontyczne lub protezy, 
• ukruszone, starte zęby z ostrymi brzegami, 
• skaleczenia podczas spożywania twardych pokarmów, 
• leczenie stomatologiczne. 

Afty to ograniczone, owalne nadżerki lub owrzodzenia barwy kremowobiałej, otoczone czerwonym rąbkiem zapalnym. Zaczerwienienie wskazuje na zwiększony przepływ krwi spowodowany przez stan zapalny. Mogą występować na krawędzi języka.  

Przyczyna powstawania aft nadal nie jest ostatecznie wyjaśniona. Badania wskazują jednak jednoznacznie, że u osób cierpiących na afty nawracające występują zaburzenia odpowiedzi immunologicznej. Uraz mechaniczny jest czynnikiem występującym miejscowo. Zmiany mogą pojawiać się także bez uchwytnej przyczyny. Mogą być związane z czynnikami środowiskowymi, takimi jak stres czy infekcje bakteryjne i wirusowe. Zauważalny jest również związek między występowaniem aft a alergiami, nietolerancjami pokarmowymi i niedoborami kwasu foliowego, witaminy B12 i żelaza. 

Zmiany wirusowe na języku

Pierwotne opryszczkowe zapalenie jamy ustnej wywołane jest wirusem opryszczki. W przebiegu choroby język pokrywa się charakterystycznym szarawym nalotem. Na jego powierzchni mogą występować pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym. W jamie ustnej pod wpływem wilgotności i urazów pęcherzyki łatwo ulegają pęknięciom. Wtedy też tworzą się nadżerki, powodujące dużą bolesność.

Wirusowe podłoże mają również brodawczaki. Za ich powstanie odpowiada wirus brodawczaka ludzkiego (HPV). Mają dość charakterystyczny wygląd – grudki z licznymi, małymi, palczastymi wypustkami. Przybierają kolor bladoróżowy lub szarobiały. Brodawczaki mogą być też spowodowane urazami i występować w linii zgryzowej policzków, na brzegach języka, na wardze i podniebieniu oraz dziąsłach. Leczenie tego typu zmian polega na ich wycięciu i analizie histopatologicznej.

Język geograficzny

Są to zmiany na powierzchni grzbietowej języka charakteryzujące się powstaniem bladoszarych plam i miejscami pozbawionymi brodawek językowych. Wykwity zlewają się, powiększają, zmieniają kształt – stąd porównanie do mapy. Zwykle jest to bezobjawowa dolegliwość. Czasem może pojawić się nadwrażliwość na kwaśne lub ostre pokarmy. Ten stan nie wymaga leczenia. Przyczyna powstawania języka geograficznego nie jest do końca wyjaśniona. Sugeruje się tło genetyczne, wpływ stresu czy niedoborów pokarmowych.

Biały nalot na języku

Biały nalot na języku to warstwa pokrywająca jego powierzchnię, która składa się z bakterii, martwych komórek nabłonka i resztek pokarmowych. Grzbietowa powierzchnia języka z licznymi brodawkami i bruzdami stanowi szczególne miejsce gromadzenia się bakterii.  

Przy regularnej i dokładnej higienie jamy ustnej, czyli szczotkowaniu zębów i ich nitkowaniu oraz codziennym użyciu skrobaczki, język powinien mieć bladoróżowy kolor. Może być na nim widoczna bardzo cienka, biaława warstwa. Jest ona łatwa do usunięcia albo szczoteczką do zębów albo skrobaczką do języka i nie powinna być powodem do niepokoju.

Białe plamy na języku

Mogą być związane z leukoplakią. Najczęściej występuje ona u osób, których błona śluzowa jest narażona na przewlekłe drażnienie. Przyczynami powstania leukoplakii może być palenie lub żucie tytoniu, picie alkoholu i tarcie mechaniczne. Większość przypadków ma charakter niezłośliwy, ale część tych zmian ulega transformacji nowotworowej. Dlatego w takich przypadkach wymagana jest interwencja chirurgiczna i regularna kontrola

Nowotwory jamy ustnej i języka

Pewne zmiany w obrębie jamy ustnej mogą mieć charakter nowotworowy. Przykładem jest rak płaskonabłonkowy. Powstaje najczęściej na tylno-bocznej powierzchni języka i w dnie jamy ustnej. We wczesnym stadium zmiany są zwykle małe, niebolesne, mało charakterystyczne. Z czasem powstają owrzodzenia pokryte martwiczą masą, które się powiększają. Objawy, które są niepokojące, to: 

• ból w czasie połykania, 
• trudności w przeżuwaniu pokarmów, 
• utrudniona mowa, trudności w komunikowaniu się, 
• ograniczenie ruchomości języka, 
• nieprzyjemny zapach z ust. 

Do najważniejszych czynników, które predysponują do rozwoju raka języka zalicza się palenie papierosów, żucie tytoniu oraz nadmierne spożycie alkoholu. W grupie zwiększonego ryzyka znajdują się też osoby zakażone wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), stosujące dietę ubogą w warzywa i owoce oraz zaniedbujące higienę jamy ustnej. Każde owrzodzenie w jamie ustnej niegojące się w ciągu dwóch tygodni powinno wzbudzać niepokój i wymaga wizyty u lekarza dentysty.

Leczenie zmian w jamie ustnej

Eliminacja czynnika urazowego to podstawa. Niezbędne jest wygładzenie ostrych fragmentów zębów lub naprawa drażniących elementów protezy czy aparatu ortodontycznego. W czasie gojenia błony śluzowej należy unikać jedzenia pikantnych, słonych i kwaśnych potraw oraz wyeliminować gorące napoje. Bardzo ważne jest utrzymanie optymalnej higieny, aby uniknąć wtórnego zainfekowania zmian. Podstawą jest mycie zębów dwa razy dziennie miękką szczoteczką i nitkowanie przestrzeni międzyzębowych. Ulgę przynoszą preparaty o działaniu miejscowo łagodzącym i osłaniającym. Higienę jamy ustnej może wspomóc stosowanie płukanek niezawierających alkoholu.  

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości lub zmian, które nie poddają się leczeniu należy udać się do lekarza dentysty. Dokładny wywiad i badanie ułatwi podjęcie prawidłowej diagnostyki i leczenia.

Bibliografia:

• Renata Górska, Diagnostyka i leczenie chorób błony śluzowej jamy ustnej, Med Tour Press, 2011 
• Tarakji B, Gazal G, Al-Maweri SA, Azzeghaiby SN, Alaizari N. Guideline for the diagnosis and treatment of recurrent aphthous stomatitis for dental practitioners. J Int Oral Health. 2015 May;7(5):74-80. PMID: 26028911; PMCID: PMC4441245. 
• Scully C, Shotts R. ABC of oral health. Mouth ulcers and other causes of orofacial soreness and pain. BMJ. 2000 Jul 15;321(7254):162-5. doi: 10.1136/bmj.321.7254.162. PMID: 10894697; PMCID: PMC1118165