Ból dziąseł - przyczyny i skutki

Choroby dziąseł to powszechne zjawisko. Jednak większość pacjentów nie jest świadoma tego problemu ani jego konsekwencji, a do działania skłania nas najczęściej bardzo nieprzyjemny i doskwierający objaw - ból dziąseł. Dlatego warto wiedzieć, jak zapobiegać chorobom dziąseł i jak wdrożyć profilaktykę do codziennych nawyków higienicznych, by uniknąć problemu bolących dziąseł.

Objawy chorób dziąseł - co oprócz bólu?

Sygnałami alarmującymi o stanie chorobowym dziąseł  - oprócz samego bólu - mogą być:

• charakterystyczna zmiana koloru (od różowego poprzez mocno czerwony aż do sinego; dziąsła w stanie zapalnym są najczęściej zaczerwienione),
• zmiana kształtu (może wystąpić obrzęk dziąseł),
• zmiana konsystencji,
• krwawienie dziąseł (pojawiające się nie tylko podczas badania stomatologicznego, ale także podczas szczotkowania i nitkowania zębów, a nawet spożywania twardych pokarmów). 

Wszystkie te objawy powinny nas zaniepokoić i skłonić do wizyty w gabinecie stomatologicznym. 

Ból dziąseł - przyczyny

Jakie są przyczyny bólu dziąseł? Jest on jest najczęściej spowodowany pewnymi chorobami dziąseł. Można podzielić je na dwie grupy: związane z obecnością płytki nazębnej i niezwiązane z jej obecnością.

Choroby dziąseł związane z obecnością płytki nazębnej

Płytka nazębna, inaczej płytka bakteryjna, jest złożoną strukturą składającą się w przeważającym stopniu z bakterii odpowiedzialnych za rozwój próchnicy i chorób dziąseł. Bakterie płytki nazębnej tworzą doskonale zorganizowane populacje - wytwarzają toksyny, namnażają się i tworzą korzystne dla swojej koegzystencji warunki.

Płytka bakteryjna odkłada się zarówno naddziąsłowo (na powierzchni zębów), jak i poddziąsłowo, uszkadzając nie tylko dziąsła, ale również leżące głębiej tkanki (tzw. przyzębie). Zdrowie dziąseł i przyzębia uwarunkowane jest więc - w przeważającym stopniu - odpowiednią higieną jamy ustnej i regularnym usuwaniem odkładającej się płytki nazębnej.

Choroby dziąseł to nie tylko bolące dziąsła. To także charakterystyczna zmiana koloru (zaczerwienienie), kształtu (obrzęknięcie) czy nawet konsystencji dziąseł.

Nierzadko towarzyszącym zapaleniu dziąseł objawem jest krwawienie, które pojawia się najczęściej podczas szczotkowania lub nitkowania zębów. Pacjenci, widząc krew podczas szczotkowania, starają się unikać szczoteczką podrażnionych dziąseł, przez co niedostatecznie usuwają z tych okolic płytkę nazębną, a stan zapalny nasila się. Jest to błędne koło, które często towarzyszy pacjentom, którzy nie są świadomi przyczyny bólu i krwawienia dziąseł.

Badania epidemiologiczne wykazują, że zapalenie dziąseł wywołane płytką bakteryjną jest najbardziej rozpowszechnioną postacią choroby przyzębia.

Choroby dziąseł niezwiązane z obecnością płytki nazębnej

Druga grupa w klasyfikacji chorób dziąseł, czyli choroby dziąseł niezwiązane z płytką nazębną, wyróżnia takie przyczyny problemów dziąseł, jak:

• choroby dziąseł związane z infekcjami jamy ustnej (pochodzenia bakteryjnego, wirusowego lub grzybiczego)
• oraz choroby dziąseł uwarunkowane genetycznie.

Warto jednak wiedzieć, że chociaż zmiany w obrębie dziąseł nie są związane z płytką nazębną i nie znikają po jej usunięciu, to niewątpliwie obecność płytki nasila objawy kliniczne zapalnie zmienionego dziąsła.

Do czego mogą prowadzić nieleczone stany zapalne dziąseł?

Stan zapalny dziąseł, niezależnie od stopnia nasilenia, charakteryzuje się odwracalnością po usunięciu przyczyny oraz czynników sprzyjających występowaniu zapalenia.

Do czynników sprzyjających stanom zapalnym dziąseł zaliczamy m.in. czynniki jatrogenne. Są to np. nieprawidłowo wykonane wypełnienia, obecność tzw. „nawisów” wypełnień, nieprawidłowo wykonane uzupełnienia protetyczne i aparaty ortodontyczne, a także nieprawidłowości zębowe (takie jak stłoczenia zębów i niektóre wady ortodontyczne).

Ponadto zmiany zapalne mogą być modyfikowane zaburzeniami hormonalnymi i układu krwiotwórczego. Wyróżniamy takie stany, jak:

• pokwitaniowe zapalenie dziąseł,
• zapalenie dziąseł związane z cyklem menstruacyjnym lub ciążą,
• zapalenie dziąseł związane z cukrzycą czy chorobami hematologicznymi.
  

Nieleczone stany zapalne dziąseł mogą przerodzić się w nieodwracalną w skutkach chorobę - zapalenie przyzębia, potocznie nazywane paradontozą. Jest to choroba tkanek otaczających ząb, która charakteryzuje się utratą kości wyrostka zębodołowego z tworzeniem kieszonek przyzębnych.

Stopień zniszczenia tkanek przyzębia, podobnie jak w przypadku chorób dziąseł, jest proporcjonalny do liczby miejscowych czynników przyczynowych - a więc bakterii, które tworzą płytkę i kamień bakteryjny, odkładające się na powierzchni zębów i dziąseł.

Jak leczyć i złagodzić obrzęknięte i bolesne dziąsła?

Większość chorób dziąseł i przyzębia jest ściśle związanych z obecnością złogów nazębnych, a ich ilość przekłada się na zaawansowanie choroby. Dlatego rodzi się pytanie, jak leczyć i złagodzić obrzęknięte oraz bolące dziąsła? 

Leczenie dziąseł i przyzębia powinno rozpocząć się od wizyty w gabinecie stomatologicznym i wnikliwego badania periodontologicznego. Lekarz dentysta za pomocą specjalnej sondy (zgłębnika periodontologicznego) określi rozległość i zaawansowanie choroby, a także wdroży odpowiednie leczenie.

Niezbędny może okazać się zabieg profesjonalnej higienizacji, który może być wykonywany przez lekarza dentystę lub higienistę stomatologicznego. Polega on na usunięciu złogów nazębnych poprzez skaling (ultradźwiękowe usunięcie kamienia bakteryjnego), piaskowanie i polerowanie powierzchni zębów.

Podczas wizyty w gabinecie stomatologicznym lekarz lub higienista zarekomendują odpowiednie środki do higieny jamy ustnej oraz akcesoria do oczyszczania zębów i przestrzeni międzyzębowych, takich jak nić dentystyczna i szczoteczki międzyzębowe.

Jak wzmocnić dziąsła?

• Odpowiednio dobrana szczoteczka do zębów

W przypadku profilaktyki chorób dziąseł i przyzębia największą rolę odgrywa codzienna higiena jamy ustnej, a więc odpowiednio dobrane akcesoria - szczoteczka do zębów i akcesoria do oczyszczania przestrzeni międzyzębowych (nić dentystyczna i szczoteczki międzyzębowe).

• Stosowanie irygatora

Dobrym rozwiązaniem stymulującym i wzmacniającym dziąsła może być także stosowanie irygatora, który za pomocą strumienia wody usuwa resztki pokarmu, płytkę bakteryjną i zgromadzone w niej bakterie.

• Regularne wizyty u dentysty

Warto pamiętać, że zwalczanie płytki bakteryjnej odgrywa najistotniejszą rolę w zapobieganiu, leczeniu oraz utrzymaniu zdrowia dziąseł i przyzębia. Kluczowe są także regularne wizyty w gabinecie stomatologicznym oraz u higienistów stomatologicznych, gdyż wykrycie choroby na jej początkowym stadium jest najbardziej korzystne.

Początkowe objawy zapalenia dziąseł nie zawsze są widoczne gołym okiem dla pacjenta i nie zawsze wskazują, że należy się udać do dentysty. Jak wyglądają więc zdrowe dziąsła? Powinny być one jasnoróżowe, nieobrzęknięte, niebolesne i nie powinny krwawić podczas codziennej higieny.

Domowe sposoby na ból dziąsła

Jakie produkty do higieny jamy ustnej stosować w przypadku bólu dziąseł? Podstawą profilaktyki chorób dziąseł i przyzębia jest ich codzienne mechaniczne oczyszczanie za pomocą odpowiednio dobranej szczoteczki o miękkim włosiu, a także akcesoriów do oczyszczania przestrzeni międzyzębowych.

W tym celu najlepiej sprawdzają się nici lub taśmy dentystyczne oraz szczoteczki międzyzębowe (dostępne w wielu rozmiarach). Aby oczyszczanie mechaniczne było skuteczne, należy pamiętać o prawidłowej technice szczotkowania oraz używania akcesoriów do przestrzeni międzyzębowych. 

Nieprawidłowa technika szczotkowania może prowadzić do odsuwania dziąsła od zęba (czyli powstawania recesji dziąsłowych, którym często towarzyszy nadwrażliwość). Nieprawidłowa technika nitkowania może prowadzić zaś do uszkadzania dziąsła między zębami (czyli brodawki dziąsłowej).

Dopełnieniem prawidłowej higieny jamy ustnej jest dobór preparatów do higieny jamy ustnej (past do zębów, płukanek) - a więc oczyszczanie chemiczne. Pacjentom z zapaleniem dziąseł i zapaleniem przyzębia często zalecane są środki antyseptyczne, np. na bazie chlorheksydyny. Redukują one przyrost płytki bakteryjnej, a ponadto wykazują działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze.

Preparaty z chlorheksydyną przeznaczone są do krótkoterminowego stosowania - przez maksymalnie 14 dni, nie częściej niż co 6 miesięcy (chyba że lekarz dentysta zaleci inaczej). W przypadku płukanek z chlorheksydyną zaleca się płukanie jamy ustnej przez ok. 1 minutę 2 razy dziennie. Jednym z takich preparatów jest meridol® Chlorheksydyna 0,2%. Należy jednak pamiętać, iż powinno się go stosować po konsultacji z lekarzem.

Dla pacjentów szukających długoterminowych rozwiązań bolesnych dziąseł oraz pragnących poprawić swoje nawyki higieniczne i zadbać o stan swoich dziąseł można zalecić preparaty zawierające w składzie związki działające hamująco na płytkę bakteryjną, np. płukankę oraz pastę do zębów meridol z linii Ochrona dziąseł. Mogą być one stosowane codziennie bez ograniczeń czasowych.

Sposoby na zdrowe dziąsła

Oprócz odpowiedniej codziennej higieny oraz regularnych wizyt kontrolnych warto zadbać o prawidłowe odżywianie. Doświadczenie lekarzy dentystów oraz badania naukowe wskazują, że dieta uboga w białko, witaminy i nienasycone kwasy tłuszczowe, a także anoreksja i bulimia mają znaczący, niekorzystny wpływ na tkanki przyzębia, w tym dziąsła.

W diecie zalecane są: kwas askorbinowy (witamina C), tokoferol (witamina E), karotenoidy (prekursory witaminy A, β-karoten), nienasycone kwasy tłuszczowe (omega-3), a także spożywanie dużej ilości warzyw i owoców.

Bibliografia:

• Renata Górska, Tomasz Konopka, Periodontologia współczesna, Med Tour Press International, 2013
• Paulina Mintzberg-Wachowicz, Złogi nazębne, Asysta Dentystyczna, 2018
• Anita Walczak, Sztuka mycia zębów. Praktyczny poradnik stomatologiczny dla pacjentów, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019
• Dorota Olczak-Kowalczyk, Joanna Szczepańską, Urszula Kaczmarek, Współczesna stomatologia wieku rozwojowego, Med Tour Press International, 2017
• Maria Barańska-Gachowska, Endodoncja wieku rozwojowego i dojrzałego. Tom II, Wydawnictwo Czelej, 2021